De route Levend Verleden is een van de 25 routes van de Nationale Wetenschapsagenda (NWA). De route brengt een netwerk bij elkaar, ontwikkeld een onderzoeksagenda en draagt bij aan het beantwoorden van de vragen die burgers gesteld hebben.
Een open kennisagenda
Het verleden is een bron van inspiratie en conflict. Het dient als anker voor persoonlijke en collectieve identificatie en zorgt voor gevoelens van nostalgie maar ook voor spanning. Onderzoek naar het verleden en naar doorwerking van het verleden in het heden kan nieuwe kennis en inzichten verschaffen en inspiratie bieden voor creativiteit en samenwerking.
Die kennis, inzichten en inspiratie hebben we nodig omdat we voor grote maatschappelijke en ecologische uitdagingen staan. Om de aarde op termijn leefbaar te houden zijn transities noodzakelijk. Tegelijkertijd zorgt de snelheid waarmee de transities (moeten) plaatsvinden en het ingrijpende karakter ervan voor toenemende spanning in de samenleving. Het benutten en ontwikkelen van historische perspectieven op – bijvoorbeeld – het gebruik van energie, de ruimtelijke inrichting, biodiversiteit, voedselveiligheid, polarisatie en conflict, populisme, de verhouding tussen burger en overheid, en zelfvoorzienendheid is van waarde in het zoeken naar oplossingen, maar ook in het omgaan met de snelle veranderingen. Voor het stellen van een juiste diagnose bij maatschappelijke uitdagingen is een langetermijnperspectief onontbeerlijk, omdat deze het mogelijk maakt om patronen te zien en de waarden expliciet te maken waaraan we onze inzichten in onderzoek en beleid ontlenen.
We beschikken in Nederland over rijke langetermijndatasets op het terrein van waterbeheer, klimaat, bevolkingsgegevens, bestuur, economie, financiën, migratie, taal en cultuur, die in de afgelopen tijd digitaal beschikbaar zijn gemaakt en aan elkaar zijn gelinkt. Dit is dus het perfecte moment om te oogsten. Juist recente ontwikkelingen op het gebied van digitaal erfgoed, kunstmatige intelligentie en big data kunnen worden benut om werelden met elkaar te verbinden.
Onderzoek op drie gamechangers
Duurzaamheid en temporaliteit: met het onderzoek naar de betekenis van het verleden in en voor een sociaal rechtvaardiger samenleving en een voor mensen leefbaar planeet, wil deze route bijdragen aan het zoeken naar concrete oplossingen voor duurzaamheidsvraagstukken. Duurzaamheid gaat meer in het algemeen om toekomstgerichte omgang met materiële en immateriële sporen uit het verleden, en daarmee samenhangende vraagstukken op het gebied van temporaliteit.
De burger als expert: ondersteund door onder meer een betere toegang tot informatie, toegenomen mobiliteit, welvaart en vrije tijd en een hoger opleidingsniveau, zoekt de ervaringsdeskundige, kritische en betrokken burger een grote rol in het debat over de omgang met sporen uit het verleden en de rol van het verleden in het heden. Hierdoor versmelten de rollen van erfgoedconsument en -producent, van maken, beheren en gebruiken. Belangrijke vraagstukken die worden ingegeven door citizen science gaan over emancipatie en democratisering.
Betwist erfgoed: maatschappelijke dynamiek zorgt voor toenemende diversiteit in visies op de omgang met het verleden en voor hoopoplopende conflicten. Hoe kunnen we in een samenleving die zich kenmerkt door emotioneel geladen processen van erfgoedvorming komen tot maatschappelijke binding? Hoe om te gaan met de polarisering in debatten over eigenheid en identiteit, waarbij telkens emotionele claims op het verleden worden gedaan?
In opdracht van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) voert de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) het onderzoeksprogramma van de NWA uit. De NWA financiert wetenschappelijk onderzoek, bestudeert maatschappelijke vragen en laat zien hoe wetenschap werkt. Het gaat daarbij altijd over thema’s die een grote rol spelen in de samenleving. Het zijn onderwerpen die burgers zelf hebben aangedragen.
De 25 routes van de NWA vormen zelf-organiserende netwerken die belangrijke wetenschappelijke, maatschappelijke en economische vraagstukken in de samenleving agenderen en onderzoeken. De routes worden georganiseerd door het routemanagement bestaande uit de routetrekkers en boegbeelden. Voor strategische en inhoudelijke afstemming heeft het merendeel van de routes een stuurgroep of taskforce in het leven geroepen. Het netwerk wordt gevormd door onderzoekers, maatschappelijke stakeholders, bedrijven en overheden betrokken bij de thematiek van de route.
Het Management van de Route Levend Verleden
Coördinator: Jonathan Even-Zohar
Jonathan Even-Zohar is historicus van opleiding, projectmanager van beroep, strategisch adviseur onderzoek en ontwikkeling van functie en erfgoedveranderaar van ambitie. Beroepsmatig heeft hij enige tijd leiding gegeven aan EuroClio (de European Association of History Educators) en heeft hij instellingen voor hoger onderwijs, culturele organisaties en NGO’s strategisch geadviseerd over de creatie, het beheer en de fondsenwerving van programma’s. Sinds 2022 werkt hij aan de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten en de Reinwardt Academie, waar hij publiek geld inzet voor sociale waarden door middel van verbeelden en modderen door innovatieve onderzoek- en innovatieprogramma’s op het gebied van erfgoed en kunst, zoals het bijna voltooide Horizon2020 CENTRINNO-programma en Nederland Nationale Wetenschapsagenda route Levend Verleden.
Boegbeeld: Hester Dibbits
Hester Dibbits is als lector Cultureel erfgoed verbonden aan de Reinwardt Academie van de Amsterdamse School voor de Kunsten. In haar werk zoekt Dibbits steeds naar de verbinding tussen de wetenschappelijke wereld en de praktijk. Ze hanteert daarbij een historisch-etnologisch perspectief, met bijzondere aandacht voor de cultuur van het dagelijks leven. Vanuit het onderzoeksprogramma van het lectoraat onderzoekt zij in verschillende deelprojecten welke kennis en vaardigheden de erfgoedprofessional kunnen helpen bij het maken van de keuzes in de omgang met erfgoedvraagstukken. Dibbits geeft nationaal en internationaal diverse lezingen en workshops, in het bijzonder over emotienetwerken. Dit is een methode die inzicht geeft in het krachtenspel van belangen, kennis en emoties in erfgoedinteracties.
Stuurgroep
Johan Oomen werkt bij het Nederlands Instituut voor Beeld & Geluid als manager Onderzoek en Erfgoed. Daarnaast is hij als onderzoeker verbonden aan de “User Centric Data Science” onderzoeksgroep van de Vrije Universiteit. Ook is hij secretaris van stichting PublicSpaces, mede-initiatiefnemer van de werkgroep Cultuur en Media binnen de Nationale AI Coalitie en voorzitter van de EUscreen Foundation. Johan Oomen is lid van de Nationale Onderzoeksraad Erfgoed, de NDE Domeingroep Bruikbaar en de advisory board van Europeana Foundation.
Patricia Alkhoven is sinds het begin, in 2017, betrokken bij de erfgoedroute Levend Verleden. Zij is een gedreven, enthousiaste en oplossingsgerichte manager van complexe projecten, een verbinder in het samenbrengen van erfgoedpartijen en het coördineren en opzetten van netwerken. Daarbij zet zij haar kennis, ervaring en netwerken in de innovatieve geesteswetenschappen, het ruimtelijk veld (architectuur, stedenbouw en monumenten), de erfgoedwereld (musea, archieven en bibliotheken), landelijke en lokale overheden, maatschappelijke partijen en bedrijven in. Nadat Patricia in 1993 promoveerde aan de Universiteit Utrecht, was zij onder meer werkzaam bij de Koninklijke Bibliotheek, het NAi, wat nu Het Nieuwe Instituut heet en bij het KNAW Humanities Cluster. In deze laatste hoedanigheid droeg zij bij aan CLARIAH, een digitale infrastructuur voor de Geesteswetenschappen in Nederland, aan het innovatienetwerk CLICKNL Cultural Heritage, een van de zes kennisnetwerken onder de Topsector Creatieve Industrie, en aan CATCH: Continuous Access to Cultural Heritage. De afgelopen jaren heeft zij gewerkt als directeur bij het Dudok Architectuur Centrum in Hilversum en als Hoofd Collecties en Projectmanager bij het RKD-Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis. Als lid van de Erfgoedcommissie maakt Patricia zich sterk voor het erfgoed van de Gemeente Alphen aan den Rijn.
Wim van Meurs werkt bij de Radboud Universiteit Nijmegen als hoogleraar Europese Politieke Geschiedenis. Daarnaast is hij initiatiefnemer van het Advies en Actualiteit-team voor opdrachtonderzoek – van beleidsreconstructies voor (semi)overheidsinstellingen tot omgang met “dark past” in de publieke sfeer.
Jens Lenders is geboren en getogen in het dorpje Maasbree waar hij vanaf jonge leeftijd als zeer geïnteresseerd was in alles wat met het verleden te maken had, hoewel het bezoeken van een museum of een mooi historisch stadscentrum tijdens vakanties nog niet altijd de waardering kon opwekken die het nu opwekt. Hij is in 2010 naar Nijmegen verhuisd om daar aan de lerarenopleiding van de HAN zijn bachelor tweedegraads bevoegdheid geschiedenis te halen. Met veel geluk kon hij toen aan de slag bij het Valuascollege als docent geschiedenis en heeft hij in de deeltijd master van de lerarenopleiding geschiedenis van Fontys zijn master leraar geschiedenis behaald. Tijdens het laatste jaar van deze studie in 2018-2019 is hij ook deeltijd aan de slag gegaan bij deze lerarenopleiding en daar werkt hij inmiddels full time. Zowel bij het Valuascollege als bij Fontys lerarenopleidingen heeft Jens zich beziggehouden met erfgoed en erfgoededucatie, onder andere door in samenwerking met Kunst uit het Vuistje en de gemeente Venlo een digitale rondleiding omtrent middeleeuws Venlo te schrijven, de verdiepingsmodule erfgoededucatie vorm te geven en uit te breiding aan de lerarenopleiding, en daarnaast recent in samenwerking met Gijs van Gaans, Hans Palings en Maaike van Veldhuizen de minor ‘Erfgoed, toekomst en identiteit’ te ontwikkelen.
Ondersteuning
Jodie van ‘t Hoff is sinds september 2023 werkzaam als onderzoeksondersteuner bij het lectoraat Cultureel Erfgoed aan de Reinwardt Academie. Ze behaalde haar BA in Europese Talen en Culturen aan de Rijksuniversiteit Groningen, gevolgd door een MA in Euroculture aan zowel de Rijksuniversiteit Groningen als de Palacký University Olomouc. Na haar studie trad ze toe als Young Professional for Professional Development bij EuroClio – de Europese Vereniging van Geschiedenisonderwijzers. Hier speelde ze een sleutelrol in het organiseren van EuroClio’s jaarlijkse conferentie en het beheren van verschillende projecten, waaronder European Data Space for Cultural Heritage, Innovation Station, en Seeking Justice – From Nuremberg to the Hague.
Tijdlijn
Het management van de Route wordt gefinancierd door de NWA Ondersteuning routemanagement 2023/2024.